ظهور آسیا و غرب آسیا به عنوان قدرت‌های جهانی در فضا

کشورهای این مناطق نه تنها برای پاسخگویی به تقاضای جهانی برای رصد زمین (EO) و قابلیت‌های ارتباطی، بلکه برای توسعه قابلیت‌های مستقل، سرمایه‌گذاری‌های زیادی در فعالیت‌های فضایی انجام می‌دهند. هدف آنها رسیدگی به نیازهای روزافزون داخلی و بهره‌برداری از فرصت‌های گسترده در ارتباطات راه دور، کشاورزی، مدیریت بلایا و چندین بخش دیگر وابسته به خدمات ماهواره‌ای است.

 

 برتری آسیا در بخش فضایی

 

آسیا از طریق سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه دولت و افزایش مشارکت بخش خصوصی، موقعیت خود را در اقتصاد جهانی فضایی مستحکم کرده است. چین به سرعت به یک قدرت بزرگ فضایی تبدیل شده است. از زمان ارسال اولین تایکونوت خود به فضا در سال 2003، چین برنامه پرواز فضایی انسان را فعال نگه داشته و با پرتاب Tiangong-1 در سال 2011 تلاش‌های خود را در ایستگاه فضایی آغاز کرد. این دستاوردها راه را برای جاه‌طلبی‌های بزرگ‌تر از جمله برنامه‌هایی برای یک مأموریت انسانی در ماه تا سال 2030 و فرودهای احتمالی روی مریخ هموار کرده است،. شرکت‌های خصوصی مانند iSpace و Galactic Energy به بخش پرتاب تجاری رو به رشد چین کمک می‌کنند.

 

هند از طریق سازمان تحقیقات فضایی هند (ISRO) خود را به عنوان یک شریک قابل اعتماد و مقرون به صرفه در اکتشاف فضایی تثبیت کرده است. ماموریت‌هایی مانند چاندرایان (اکتشاف ماه) و مانگالیان (ماموریت مدارگرد مریخ) توانایی‌های هند را با کسری از هزینه ماموریت‌های مشابه دیگر کشورها به نمایش گذاشته‌اند. اصلاحات اخیر سیاست، بخش فضا را به روی سرمایه گذاری خصوصی باز کرده است. شرکت‌های نوآوری مانند Pixxel، با تمرکز بر ماهواره‌های تصویربرداری فراطیفی، Agnikul Cosmos، توسعه وسایل پرتاب کوچک مانند موشک Agnibaan، Bellatrix Aerospace، متخصص در سامانه‌های پیشران، توجه بین‌المللی را به خود جلب کرده‌اند.

 

ژاپن نیز به پیشرفت قابلیت‌های فضایی خود ادامه می‌دهد و از تخصص در روباتیک و توسعه فناوری بهره می‌برد. بنگاه اکتشافات هوافضای ژاپن (JAXA) با مأموریت Hayabusa2 به موفقیت دست یافته است. شرکت‌های ژاپنی بر روی کاهش زباله‌های فضایی تمرکز کرده‌اند و خدمات پایان عمر ماهواره‌ای و خدمات حذف زباله فعال را توسعه می‌دهند. ژاپن همچنین یک شریک کلیدی در برنامه آرتمیس ناسا است که در برنامه دروازه قمری مشارکت دارد.

 

کره جنوبی نیز گام‌های مهمی برداشته است. پرتاب موفقیت‌آمیز موشک نوری در سال 2021 نقطه عطفی در توسعه قابلیت‌های پرتاب داخلی بود. موسسه تحقیقات هوافضای کره (KARI) مدارگرد ماه رهیاب کره (KPLO) که با نام دانوری نیز شناخته می‌شود را در سال 2022 برای مطالعه ماه به فضا پرتاب کرد. کره جنوبی در حال سرمایه‌گذاری در ماهواره‌ها برای ارتباطات و EO برای تامین منافع منطقه است.

 

سایر کشورهای آسیایی مانند سنگاپور، اندونزی و مالزی نیز مشارکت خود را در فعالیت‌های فضایی افزایش می‌دهند و بر تولید ماهواره، ارتباطات و نظارت بر محیط زیست تمرکز می‌کنند.

 

ظهور غرب آسیا در صنعت فضایی

 

غرب آسیا در حال گذار از کاربران نهایی راه‌حل‌های ماهواره‌ای به توسعه قابلیت‌های فضایی داخلی است که بر اساس اهداف راهبردی برای تنوع بخشیدن به اقتصادها و تقویت نوآوری هدایت می‌شود. امارات متحده عربی در حال پیشروی غرب در فضا است و جاه‌طلبی‌های خود را از طریق مجموعه‌ای از دستاوردهای چشمگیر به نمایش می‌گذارد. در سال 2021، ماموریت مریخ امارات با موفقیت کاوشگر هوپ را در مدار مریخ قرار داد و داده‌های جوی بسیار ارزشمندی را جمع‌آوری کرد. برنامه فضانوردی امارات متحده عربی در سال 2019 زمانی که هزا المنصوری اولین اماراتی بود که از ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) بازدید کرد، به نقطه عطف مهمی رسید. با تکیه بر این موفقیت، سلطان النیادی اولین راهپیمایی فضایی را توسط یک فضانورد عرب در طول ماموریت ISS خود در سال 2023 انجام داد. مرکز این دستاوردها آژانس فضایی امارات متحده عربی و مرکز فضایی محمد بن راشد است که به الهام بخشیدن به نسل‌های آینده و ایجاد فضا اختصاص داده شده است.

 

پادشاهی عربستان سعودی نیز در حال پیشبرد صنعت فضایی خود تحت برنامه چشم‌انداز 2030 است. کمیسیون فضایی عربستان سعودی که در سال 2018 تأسیس شد، در خط مقدم تلاش‌های فضایی این کشور قرار دارد. دستاورد قابل توجهی در سال 2023 زمانی که فضانوردان سعودی رایانه برناوی و علی القرنی در ماموریت Axiom 2 به ایستگاه فضایی بین‌المللی شرکت کردند، به عنوان یک پیشرفت قابل توجه در برنامه پروازهای فضایی انسانی این کشور رقم خورد. عربستان سعودی سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه تخصص داخلی در فناوری ماهواره‌ای انجام می‌دهد و در حال بررسی پتانسیل خدمات گردشگری فضایی آینده است.

 

کشورهای دیگری مانند عمان، مصر و بحرین نیز در حال ایجاد قابلیت‌های اساسی هستند. عمان توسعه فرودگاه فضایی اتلاق را در سال 2022 اعلام کرد، با هدف استفاده از موقعیت راهبردی خود برای پرتاب ماهواره تا سال 2030. مصر و بحرین نیز در سرمایه‌گذاری مشترک با اداره ملی فضایی چین (CNSA) شرکت کرده‌اند و در ماموریت‌های ماه مانند Chang'e-7 مشارکت داشته‌اند.

 

 صندوق‌های دارایی دولتی و نقش آنها در صنعت فضایی

 

صندوق‌های دارایی دولتی نقش مهمی در جاه‌طلبی‌های فضایی جنوب غرب آسیا ایفا می‌کنند. شرکت سرمایه‌گذاری Mubadala امارات متحده عربی و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) در بخش‌های فناوری محور سرمایه‌گذاری می‌کنند و از شرکت‌هایی مانند Space42 در ارتباطات ماهواره‌ای و Neo Space Group در تولید ماهواره حمایت می‌کنند.

 

 مناطق تمرکز و فرصت‌های بازار

 

چین، هند و ژاپن در حال سرمایه‌گذاری در فناوری موشک‌های قابل استفاده مجدد هستند. PSLV هند خدمات راه‌اندازی مقرون به صرفه ارائه می‌دهد و مشتریان بین‌المللی را جذب می‌کند. ساخت ماهواره‌های کوچک نیز از جمله زمینه‌های اصلی تمرکز این کشورهاست. کشورهای جنوب غرب آسیا با تخصص در استخراج منابع، می‌توانند نقش‌های محوری در بهره‌برداری از منابع موجود در ماه و ماموریت‌های مریخ ایفا کنند. ارائه خدمات مناسب در کاربردهای سنجش از راه دور، مخابرات و دفاع نیز فرصت‌های قابل توجهی را ارائه می‌دهد. شرکت‌هایی که نیازهای منطقه‌ای خاص را برآورده می‌کنند، موقعیت خوبی برای سرمایه‌گذاری بر روی تقاضاهای بازار دارند.

صنعت فضایی ایران در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته و به یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای در این حوزه تبدیل شده است. ایران با سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های فضایی، پرتاب ماهواره‌ها و همکاری‌های بین‌المللی، جایگاه خود را در اقتصاد فضایی جهانی تثبیت کرده است.

 

پیشرفت‌های فضایی ایران

ایران از سال ۱۳۸۷ با پرتاب ماهواره امید وارد باشگاه جهانی فضا شد و از آن زمان تاکنون، برنامه‌های فضایی خود را به‌طور مستمر توسعه داده است. برخی از مهم‌ترین دستاوردهای فضایی ایران عبارتند از:

- پرتاب ماهواره‌های تحقیقاتی و سنجشی: ایران در سال‌های اخیر ماهواره‌های مختلفی مانند خیام، چمران ۱، کوثر و هدهد را به مدار زمین ارسال کرده است.

- توسعه ماهواره‌برهای بومی: ایران موفق شده است ماهواره‌برهای پیشرفته‌ای مانند قائم ۱۰۰، سیمرغ و ذوالجناح را طراحی و آزمایش کند.

- همکاری‌های بین‌المللی: ایران با کشورهایی مانند روسیه در زمینه فناوری‌های فضایی همکاری داشته و توانسته است با وجود تحریم‌ها، برنامه فضایی خود را تقویت کند.

 

نقش بخش خصوصی در صنعت فضایی ایران

در سال‌های اخیر، بخش خصوصی ایران نیز وارد صنعت فضایی شده و شرکت‌هایی مانند امیدفضا در زمینه طراحی و ساخت ماهواره‌های کوچک فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها با تمرکز بر توسعه فناوری‌های نوین، نقش مهمی در رشد صنعت فضایی کشور ایفا می‌کنند.

 

چشم‌انداز آینده

بر اساس سند ۱۰ ساله فضایی ایران (۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰) ، هدف‌گذاری کشور در حوزه صنعت فضایی تبدیل‌شدن به یکی از کشورهای صادرکننده خدمات فضایی است. ایران قصد دارد در سال‌های آینده:

- ماهواره‌های پیشرفته‌تری را به مدار ژئو ارسال کند.

- بر روی فناوری‌های پرتاب قابل استفاده مجدد سرمایه‌گذاری کند.

- همکاری‌های بین‌المللی خود را گسترش دهد.

 

با این روند، ایران می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد فضایی جهانی ایفا کند و به یکی از قدرت‌های فضایی منطقه تبدیل شود.

 

 نتیجه‌گیری

 

ظهور ایران در کنار سایر کشورهای آسیایی و غرب آسیا نشان‌دهنده تغییر قدرت در اقتصاد فضایی جهانی است. ایران، با سرمایه‌گذاری مستمر در فناوری‌های پرتاب، توسعه ماهواره‌های پیشرفته و ایجاد زیرساخت‌های فضایی، نقش مهمی در منطقه ایفا می‌کند. همان‌طور که کشورهای آسیایی و غرب آسیا به سمت استقلال فضایی حرکت می‌کنند، ایران نیز با پیشرفت‌های بومی، همکاری‌های بین‌المللی و مشارکت بخش خصوصی، در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از بازیگران کلیدی صنعت فضایی قرار دارد. این تحولات نه تنها مزایای اقتصادی و فناوری را برای کشورها به ارمغان می‌آورد، بلکه زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تر و نوآوری در مقیاس جهانی خواهد شد.

منبع:

https://interactive.satellitetoday.com/via/january-february-2025/the-rise-of-asia-and-the-middle-east-as-global-powers-in-space

ایران در مسیر فضایی شدن؛ از «چمران ۱» تا توسعه همکاری‌های بین‌المللی بخش خصوصی در صنعت فضایی - ایسنا

پیشرفت ایران از «صنعت فضایی» تا «سلول‌های بنیادی» - ایسنا

ایران در مدار پیشرفت، نگاهی به دستاورد‌های فضایی کشور در ۱۴۰۳